ระบบนิเวศป่าชายเลน เป็นระบบนิเวศที่อยู่ในแนวเชื่อมต่อ (ecotone) ระหว่างผืนแผ่นดินกับพื้นน้ำทะเลในเขตร้อน (tropical region) และกึ่งร้อน (subtropical region) เป็นระบบที่นำเอาทรัพยากรน้ำ ดิน และแร่ธาตุต่างๆ จากบกและทะเลมาปรุงแต่งให้เป็นแหล่งทรัพยากรที่มีความหลากหลายทางชีวภาพและคุณค่าสูง ขณะเดียวกันระบบนิเวศป่าชายเลนจะทำหน้าที่เป็นป้อมปราการที่คอยปกป้องและรักษาไว้ซึ่งความสมดุลของสิ่งแวดล้อม ให้เอื้ออำนวยต่อการเป็นแหล่งกำเนิดห่วงโซ่อาหาร (food chain) ของมนุษย์ (สถานีวิจัยเพื่อการพัฒนาชายฝั่งอันดามัน, 2562) ขณะเดียวกันระบบนิเวศป่าชายเลนยังทำหน้าที่เป็นปราการ ที่ช่วยในการรักษาสมดุลของสิ่งแวดล้อม ให้เอื้อต่อการเป็นแหล่งกำเนิดห่วงโซ่อาหารของมนุษย์ และทำหน้าที่ช่วยเก็บตะกอนและกลั่นกรองความสกปรกที่มาจากกิจกรรมบนบก และยังมีหน้าที่ช่วยรักษามวลดินและหน้าดินไม่ให้ถูกพัดพาออกจากขอบฝั่งและริมตลิ่ง นอกจากนี้ ระบบนิเวศป่าชายเลน ยังเป็นแหล่งผลิตออกซิเจนและเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพของสิ่งมีชีวิตสูง เหมาะแก่การท่องเที่ยวและศึกษาวิจัย

องค์ประกอบของระบบนิเวศป่าชายเลน

ป่าชายเลนเป็นระบบนิเวศที่ค่อนข้างจะมีลักษณะเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว กล่าวคือ ป่าประเภทนี้ขึ้นอยู่เฉพาะในแถบร้อนและอยู่ตามชายฝั่งทะเลระหว่างบริเวณที่น้ำทะเลขึ้นสูงสุดและลงต่ำสุด องค์ประกอบและกิจกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้นในระบบนิเวศป่าชายเลนประกอบด้วยส่วนที่เป็นโครงสร้างของระบบนิเวศและส่วนที่เป็นหน้าที่หรือกิจกรรมของระบบนิเวศ ดังนั้น ระบบนิเวศในป่าชายเลนนั้นเป็นความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบ 2 ส่วน คือ

        สิ่งไม่มีชีวิต (abiotic component) ได้แก่ ปัจจัยแวดล้อม ประกอบด้วย

• ธาตุอนินทรีย์พื้นฐาน เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โปแตสเซียม
• สารประกอบอนินทรีย์ เช่น น้ำ คาร์บอนไดออกไซด์ ไนเตรท ฟอสเฟต
• สารประกอบอินทรีย์ ซึ่งเป็นผลพลอยได้จากกิจกรรมของสิ่งมีชีวิต เช่น โปรตีน คาร์โบไฮเดรต
• ปัจจัยทางกายภาพ เช่น ความชื้น ลม กระแสน้ำ การแผ่รังสีของดวงอาทิตย์

        สิ่งมีชีวิต (biotic component) ได้แก่ ปัจจัยแวดล้อม ประกอบด้วย

• กลุ่มผู้ผลิต หมายถึง สิ่งมีชีวิตที่สามารถสร้างอาหารขึ้นมาเองได้ โดยผ่านกระบวนการสังเคราะห์แสง ได้แก่ พืชพันธุ์ไม้ต่างๆ ในป่าชายเลน รวมไปถึงไดอะตอม (สาหร่ายเซลล์เดียว) แพลงตอนพืช และสาหร่าย
• กลุ่มผู้บริโภค หมายถึง สิ่งมีชีวิตที่ไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ต้องอาศัยการกินอาหารเพื่อให้ได้พลังงาน ได้แก่ พวกสัตว์หน้าดินขนาดเล็ก เช่น แพลงตอนสัตว์ ปู ไส้เดือนทะเล และสัตว์ชนิดอื่นๆ เช่น ปลา กุ้ง ปู รวมไปถึง นก สัตว์เลื้อยคลานและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ซึ่งบางชนิดเป็นพวกกินอินทรีย์สาร บางชนิดเป็นพวกกินพืช บางชนิดเป็นพวกกินสัตว์ และบางชนิดเป็นพวกกินทั้งพืชและสัตว์
• กลุ่มผู้ย่อยสลาย หมายถึง พวกจุลินทรีย์ทั้งหลายที่ช่วยในการทำลายหรือย่อยสลายซากพืชและซากสัตว์ให้เน่าเปื่อยผุพัง จนในที่สุดสลายตัวเป็นธาตุอาหารและปุ๋ย ซึ่งสะสมเป็นแหล่งอาหารในดินเพื่อประโยชน์ต่อผู้ผลิตต่อไป ซึ่งได้แก่ กลุ่มแบคทีเรียและราในป่าชายเลน ซึ่งจะขับเอนไซม์มาย่อยสลายอินทรียสาร แล้วมีกระบวนการเปลี่ยนให้เป็นสารอนินทรีย์ ผู้ย่อยสลายยังรวมถึงปูและหอยบางชนิดด้วย

หน้าที่และกิจกรรมของระบบนิเวศป่าชายแลน มี 2 ลักษณะ คือ

1. การหมุนเวียนแร่ธาตุอาหาร (mineral or nutrient cycling in ecosystem)

2. การถ่ายทอดพลังงานในระบบนิเวศป่าชายเลน (energy flow in ecosystem)

ระบบนิเวศป่าชายเลนเป็นระบบนิเวศที่วงจรธาตุอาหารไม่ได้หมุนเวียนอยู่แต่เฉพาะในระบบ แต่มีการนำเข้ามาในระบบและส่งออกไปจากระบบอย่างต่อเนื่อง ซึ่งแตกต่างจากระบบนิเวศป่าอื่นๆ ปัญหาของระบบนิเวศอย่างหนึ่งคือการกำหนดขอบเขตของระบบ โดยปกติแล้วจะกำหนดให้แต่ละระบบนิเวศต้องมีความสม่ำเสมอ ทั้งโครงสร้างและกระบวนการในระบบ ไม่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างฉับพลัน ทั้งด้านพื้นที่และเวลา สำหรับระบบนิเวศป่าชายเลน สามารถกำหนดขอบเขตโดยใช้ระบบนิเวศบกและระบบนิเวศมหาสมุทรเป็นแนวเขต

อ้างอิง:

สถานีวิจัยเพื่อการพัฒนาชายฝั่งอันดามัน ศูนย์บริหารงานวิจัยและสนับสนุนวิชาการ คณะประมง. (2562). ระบบนิเวศป่าชายเลน (Mangrove ecosystem). ค้นเมื่อ 18 กุมภาพันธ์ 2564, จาก http://andaman.fish.ku.ac.th/?p=816