ข่าวประชาสัมพันธ์

สมุนไพรจากพืชป่าชายเลน

“ป่าชายเลน” เป็นทรัพยากรที่เอื้อประโยชน์ต่อมนุษย์นานัปการทั้งทางตรงและทางอ้อม วิถีชีวิตและภูมิปัญญาของชุมชนชายฝั่งได้นำพืชพรรณจากป่าชายเลนมาใช้ในการประกอบอาหาร เป็นยารักษาโรค เป็นยาบำรุง ดูแลสุขภาพ ก่อเกิดเป็นภูมิปัญญาที่สั่งสมและถ่ายทอดสู่รุ่นหลัง รวมทั้งได้มีการพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ สร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจมาโดยตลอด ซึ่งนับเป็นประโยชน์และคุณค่าอีกด้านหนึ่งของป่าชายเลน

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน โดยส่วนส่งเสริมและพัฒนาทรัพยากรป่าชายเลน ได้รวบรวม “ภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน” จากหมอพื้นบ้าน ปราชญ์ท้องถิ่น และผู้รู้ในพื้นที่ชุมชนชายฝั่งของประเทศ เพื่อเป็นการรักษาภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลนมิให้สูญหาย และเป็นฐานข้อมูลสำหรับนักวิจัยที่จะใช้ในการวิจัยพัฒนาต่อยอดในอนาคต ตามนโยบายของรัฐบาลที่ให้ความสำคัญในการยกระดับพัฒนาสมุนไพรไทยให้เป็นที่ยอมรับทั้งในประเทศและต่างประเทศ เพิ่มมูลค่าเพื่อสร้างรายได้แก่ประเทศชาติและประชาชน พบพืชจากป่าชายเลนที่มีสรรพคุณทางสมุนไพร จำนวน 39 ชนิด ได้แก่ กระเพาะปลา กระแตไต่ไม้ กะพ้อ กำแพงเจ็ดชั้น โกงกางใบเล็ก โกงกางใบใหญ่ ขลู่ แคทะเล โคลงเคลงขน จาก จิกทะเล ช้าเลือด ตะบูนขาว ตะบูนดำ ตาตุ่มทะเล ตีนเป็ดทะเล ถอบแถบน้ำ น้ำนอง ปรงทะเล ปอทะเล เป้งทะเล โปรงขาว โปรงแดง ผักบุ้งทะเล ลำเท็ง ลำพูทะเล ลำแพน ลำแพนหิน สำมะง่า แสมขาว แสมดำ แสมทะเล หงอนไก่ทะเล หยีน้ำ หลุมพอทะเล หวายลิง หัวร้อยรู เหงือกปลาหมอดอกขาว เหงือกปลาหมอดอกม่วง

ตัวอย่างพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน


กระเพาะปลา (Finlaysonia obovata Wall.)


โกงกางใบเล็ก (Rhizophora apiculata Blume)


เหงือกปลาหมอดอกม่วง (Acanthus ilicifolius L.)


ตาตุ่มทะเล (Excoecaria agallocha L.)


ขลู่ (Pluchea indica (L.) Less.)


หัวร้อยรู (Hydnophytum formicarum Jack)


กำแพงเจ็ดชั้น (Salacia chinensis L.)

ตารางแสดงบัญชีรายชื่อพืชจากป่าชายเลนที่มีสรรพคุณทางสมุนไพร

ชื่อไทย

ชื่อวิทยาศาสตร์

ชื่อวงศ์

สรรพคุณทางยา

กระเพาะปลา

Finlaysonia obovata Wall.

APOCYNACEAE

เป็นยาระบาย แก้พิษตานซาง ขับเสมหะ

กระแตไต่ไม้

Drynaria quercifolia (L.) Sm.

POLYPODIACEAE

ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว รักษาฝี แผลบวม ฟกช้ำ แผลพุพอง แก้อาการจุกเสียด

กะพ้อ

Licuala paludosa Grif.

ARECACEAE

ช่วยขับเลือดในผู้หญิง ทำให้เลือดลมดี รักษาพิษโรคหนอง แก้อาการปวดศีรษะ

กำแพงเจ็ดชั้น

Salacia chinensis L.

CELASTRACEAE

บำรุงโลหิต บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ปวดเมื่อย ขับปัสสาวะ

โกงกางใบเล็ก

Rhizophora apiculata Blume

RHIZOPHORACEAE

แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน แก้บิดเรื้อรัง ห้ามเลือด แก้อาการฟกซ้ำ น้ำเหลืองเสีย ช่วยในการห้ามเลือด

โกงกางใบใหญ่

Rhizophora mucronata Lam.

RHIZOPHORACEAE

แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน แก้บิดเรื้อรัง ห้ามเลือด แก้อาหารฟกช้ำ น้ำเหลืองเสีย ใบอ่อนช่วยในการห้ามเลือด ป้องกันเชื้อโรค แก้ไข้

ขลู่

Pluchea indica (L.) Less.

ASTERACEAE

แก้โรคนิ่วในไต บรรเทาโรคเบาหวาน ลดไขมันในเส้นเลือด แก้อาการปวดเมื่อย ขับระดูขาว แก้แผลอักเสบ รักษาอาการบิด ขับเหงื่อ ช่วยบรรเทาโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ

แคทะเล

Dolichandrone spathacea (L. f.) K. Schum.

BIGNONIACEAE

ขับพยาธิในเด็ก

โคลงเคลงขน

Melastoma saigonense (Kuntse) Merr.

MELASTOMATACEAE

เป็นยาขับเลือด รักษาอาการตามในปากและแก้ท้องร่วง รักษาฝี เกลื้อน

จาก

Nypa fruticans Wurmb

ARECACEAE

รักษาอาการนิ่วในไต ขับหินปูน รักษาโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ แก้เมาเหล้า เมาคลื่น แก้โรคเบาหวาน รักษาโรคหอบ สมานริดสีดวงทวาร ขับเสมหะ

จิกทะเล

Barringtonia asiatica (L.) Kurz

LECYTHIDACEAE

แก้ไอ หืด ท้องเสีย จุกเสียดแน่นท้อง แก้พิษงู แก้โรคปวดตามข้อ

ช้าเลือด

Premna serratifolia L.

LAMIACEAE

แก้พยาธิ (แก้เดือน) แก้กล่อน (ปวดเมื่อย) แก้เส้นตึงเป็นเถาดาน

ตะบูนขาว

Xylocarpus granatum J. Koenig

MELIACEAE

รักษาอาการท้องเสีย เป็นบิด รักษาแผลภายใน แก้โรคอหิวาต์ อาเจียนเป็นเลือด แผลสด เป็นหนอง แผลบวมฟกช้ำ แก้ไอ

ตะบูนดำ

Xylocarpus moluccensis (Lam.) M. Roem.

MELIACEAE

รักษาอาการท้องเสีย เป็นบิด รักษาแผลภายใน สมานแผลสด เป็นหนอง แผลบวมฟกช้ำ

ตาตุ่มทะเล

Excoecaria agallocha L.

EUPHORBIACEAE

รักษาโรคโลน โรคท้องผูก สังคัง โรคเรื้อน ช่วยในการขับลม ขับเสมหะริดสีดวงทวาร ช่วยรักษาอาการชัก ตัวเกร็ง มือเกร็ง(ลมบ้าหมู) แก้บิด แก้คัน

ตีนเป็ดทะเล

Cerbera odollam Gaertn.

APOCYNACEAE

รักษาอาการปวดเมื่อยตามข้อและกล้ามเนื้อ รักษาอาการของโรคตาปลา รักษาอาการของโรคริดสีดวงทวาร รักษาหิด บรรเทาโรคนิ่ว

ถอบแถบน้ำ

Derris trifoliata Lour.

FABACEAE

แก้อาการเกร็งของกล้ามเนื้อ ปวดตามข้อ แก้ไข้ ริดสีดวงทวาร เป็นยาระบายแก้พิษตานซาง ขับเสมหะ เป็นยาแก้ไข้

น้ำนอง

Brownlowia tersa (L.) Kosterm.

MALVACEAE

บรรเทาอาการปวดหัวปวดท้อง รักษาโรคไข้หวัด รักษาไข้มาลาเรีย รักษาอาการไอ หอบ

ปรงทะเล

Acrostichum aureum L.

PTERIDACEAE

แก้พิษยางไม้เข้าตา บรรเทาอาการฟกช้ำ อาการปวดบวมของกล้ามเนื้อ แก้เริมหรืองูสวัด

ปอทะเล

Hibiscus tiliaceus L.

MALVACEAE

แก้ไอ หลอดลมอักเสบ แก้หูอักเสบ แก้ไข้ทับระดู เจ็บในหู รักษาแผลสดและแผลเรื้อรัง ขับปัสสาวะ

เป้งทะเล

Phoenix paludosa Roxb.

ARECACEAE

แก้ลมป่วงลมปาง (อาหารเป็นพิษ) อาการท้องอืดท้องเฟ้อ รักษาอาการอหิวาต์ แก้เม็ดผื่นคัน ถอนพิษไข่ แก้หัด บำรุงน้ำนมของหญิงเพิ่งคลอด

โปรงขาว

Ceriops decandra (Griff.) W. Theob.

RHIZOPHORACEAE

รักษาแผลสด ห้ามเลือด แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน บิด

โปรงแดง

Ceriops tagal (Perr.) C. B. Rob.

RHIZOPHORACEAE

ห้ามเลือด รักษาแผลสด แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน โรคบิด รักษางูสวัด เริม แก้น้ำกัดเท้า แผลพุพอง

ผักบุ้งทะเล

Ipomoea pes-caprae (L.) R. Br.

CONVOLVULACEAE

แก้พิษจากแมงกะพรุนไฟ แก้โรคผิวหนังเรื้อรัง

ลำเท็ง

Stenochlaena palustris (Burm. f.) Bedd.

BLECHNACEAE

รักษาอาการบวมของกล้ามเนื้อและแผลฟกช้ำ รักษาอาการอัมพาต แก้นิ่ว

ลำพูทะเล

Sonneratia alba Sm.

LYTHRACEAE

แก้ปวด บวม เคล็ดขัดยอก ขับพยาธิ ขับเสมหะ แก้ท้องผูก

ลำแพน

Sonneratia ovata Backer

LYTHRACEAE

แก้ปวด บวม เคล็ดขัดยอก ขับพยาธิ ขับเสมหะ แก้ท้องผูก ห้ามเลือด

ลำแพนหิน

Sonneratia griffithii Kurz

LYTHRACEAE

ช่วยป้องกันยุงลาย

สำมะง่า

Volkameria inermis L.

LAMIACEAE

แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน แก้ไข้ ตับอักเสบ ตับโต ม้ามโต ขับน้ำเหลืองเสียให้ผู้ป่วยกามโรค แก้ไขข้ออักเสบ แก้ท้องอืด แน่นท้อง แก้บวม แก้หนอง แก้บิด แก้อาหารเป็นพิษที่ทำให้ปวดท้อง

แสมขาว

Avicennia alba Blume

ACANTHACEAE

แก้ท้องร่วง แก้กษัย ช่วยสมานแผลในปาก แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิดโดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเล เป็นยาขับเลือดเสียของสตรี

แสมดำ

Avicennia officinalis L.

ACANTHACEAE

แก้ท้องร่วง สมานแผนในปาก ขับลม ขับปัสสาวะ แก้กษัย แก้หืด ริดสีดวง ปวดท้อง อาเจียน แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิด โดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเลทุกชนิด ขับโลหิตเสียของสตรี

แสมทะเล

Avicennia marina (Forssk.) Vierh

ACANTHACEAE

แก้ท้องร่วง สมานแผนในปาก แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิด โดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเลทุกชนิด

หงอนไก่ทะเล

Heritiera littoralis Aiton

MALVACEAE

แก้บิด แก้ท้องเสีย แก้รำมะนาด (เลือดออกตามไรฟัน)  ปากอักเสบ รักษาเหงือก

หยีน้ำ

Millettia pinnata (L.) Panigrahi

FABACEAE

แก้ปวดฟัน รักษาแผลในปาก แก้รำมะนาด (เลือดออกตามไรฟัน) แก้ไข้ โรคขาดสารอาหารในเด็ก แก้หิดด้าน รักษาโรคผิวหนัง

หลุมพอทะเล

Intsia bijuga (Colebr.) Kuntze

FABACEAE

กินแก้ลม จุกเสียด แน่นท้อง

หวายลิง

Flagellaria indica L.

FLAGELLARIACEAE

แก้โรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ แก้พยาธิ แก้ไข้ดีซ่าน ใช้เป็นยาเบื่อ ลดไข้ ไข้กาฬ(แผลกดทับ) รักษาถุงน้ำดีและโลหิต

หัวร้อยรู

Hydnophytum formicarum Jack

RUBIACEAE

หัวบำรุงหัวใจ ขับชีพจร ขับพยาธิ แก้พิษในข้อในกระดูก แก้พิษประดง แก้ข้อเข่าข้อเท้าบวม รักษาโรคปอด รักษามะเร็ง โรคกระดูก มีอาการเจ็บปวด กระดูกเปราะ ผิวหนังเป็นจ้ำผื่น ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ แก้พิษอักเสบ ช้ำบวม แก้พิษไข้ ไข้กาฬ ประดงผื่นคัน น้ำเหลืองเสีย

เหงือกปลาหมอดอกขาว

Acanthus ebracteatus Vahl

ACANTHACEAE

แก้อาการเหน็บชา อัมพาต ปวดเมื่อย ปวดฟัน แก้หืด แก้ไอ ขับเสมหะ เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ฝี ขับโลหิต ขับน้ำเหลืองเสีย แก้ท้องเฟ้อ แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย

เหงือกปลาหมอดอกม่วง

Acanthus ilicifolius L.

ACANTHACEAE

แก้อาการเหน็บชา ริดสีดวง มะเร็ง  อัมพาต ปวดเมื่อย ปวดฟัน แก้หืด แก้ไอ แก้คัน ขับเสมหะ เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ฝี แก้ท้องเฟ้อ ขับโลหิต ขับน้ำเหลืองเสีย แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย แก้โรคผิวหนัง


อ้างอิง:

กองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน. (2563). พันธุ์ไม้ป่าชายเลน. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด, กรุงเทพฯ.

เต็ม สมิตินันทน์. (2557). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม). สำนักหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช. กรุงเทพฯ

ฝ่ายเทคโนโลยีและถ่ายทอดองค์ความรู้ ส่วนวิจัยและถ่ายทอดเทคโนโลยีทรัพยากรป่าชายเลน สำนักอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. (2560). ภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน. บริษัท บอร์น ทู บี พับลิชชิ่ง จำกัด. สมุทรสาคร.