“ป่าชายเลน” เป็นทรัพยากรที่เอื้อประโยชน์ต่อมนุษย์นานัปการทั้งทางตรงและทางอ้อม วิถีชีวิตและภูมิปัญญาของชุมชนชายฝั่งได้นำพืชพรรณจากป่าชายเลนมาใช้ในการประกอบอาหาร เป็นยารักษาโรค เป็นยาบำรุง ดูแลสุขภาพ ก่อเกิดเป็นภูมิปัญญาที่สั่งสมและถ่ายทอดสู่รุ่นหลัง รวมทั้งได้มีการพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ สร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจมาโดยตลอด ซึ่งนับเป็นประโยชน์และคุณค่าอีกด้านหนึ่งของป่าชายเลน
กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน โดยส่วนส่งเสริมและพัฒนาทรัพยากรป่าชายเลน ได้รวบรวม “ภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน” จากหมอพื้นบ้าน ปราชญ์ท้องถิ่น และผู้รู้ในพื้นที่ชุมชนชายฝั่งของประเทศ เพื่อเป็นการรักษาภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลนมิให้สูญหาย และเป็นฐานข้อมูลสำหรับนักวิจัยที่จะใช้ในการวิจัยพัฒนาต่อยอดในอนาคต ตามนโยบายของรัฐบาลที่ให้ความสำคัญในการยกระดับพัฒนาสมุนไพรไทยให้เป็นที่ยอมรับทั้งในประเทศและต่างประเทศ เพิ่มมูลค่าเพื่อสร้างรายได้แก่ประเทศชาติและประชาชน พบพืชจากป่าชายเลนที่มีสรรพคุณทางสมุนไพร จำนวน 39 ชนิด ได้แก่ กระเพาะปลา กระแตไต่ไม้ กะพ้อ กำแพงเจ็ดชั้น โกงกางใบเล็ก โกงกางใบใหญ่ ขลู่ แคทะเล โคลงเคลงขน จาก จิกทะเล ช้าเลือด ตะบูนขาว ตะบูนดำ ตาตุ่มทะเล ตีนเป็ดทะเล ถอบแถบน้ำ น้ำนอง ปรงทะเล ปอทะเล เป้งทะเล โปรงขาว โปรงแดง ผักบุ้งทะเล ลำเท็ง ลำพูทะเล ลำแพน ลำแพนหิน สำมะง่า แสมขาว แสมดำ แสมทะเล หงอนไก่ทะเล หยีน้ำ หลุมพอทะเล หวายลิง หัวร้อยรู เหงือกปลาหมอดอกขาว เหงือกปลาหมอดอกม่วง
ตัวอย่างพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน
กระเพาะปลา (Finlaysonia obovata Wall.)
โกงกางใบเล็ก (Rhizophora apiculata Blume)
เหงือกปลาหมอดอกม่วง (Acanthus ilicifolius L.)
ตาตุ่มทะเล (Excoecaria agallocha L.)
ขลู่ (Pluchea indica (L.) Less.)
หัวร้อยรู (Hydnophytum formicarum Jack)
กำแพงเจ็ดชั้น (Salacia chinensis L.)
ชื่อไทย |
ชื่อวิทยาศาสตร์ |
ชื่อวงศ์ |
สรรพคุณทางยา |
---|---|---|---|
กระเพาะปลา |
Finlaysonia obovata Wall. |
APOCYNACEAE |
เป็นยาระบาย แก้พิษตานซาง ขับเสมหะ |
กระแตไต่ไม้ |
Drynaria quercifolia (L.) Sm. |
POLYPODIACEAE |
ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว รักษาฝี แผลบวม ฟกช้ำ แผลพุพอง แก้อาการจุกเสียด |
กะพ้อ |
Licuala paludosa Grif. |
ARECACEAE |
ช่วยขับเลือดในผู้หญิง ทำให้เลือดลมดี รักษาพิษโรคหนอง แก้อาการปวดศีรษะ |
กำแพงเจ็ดชั้น |
Salacia chinensis L. |
CELASTRACEAE |
บำรุงโลหิต บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ปวดเมื่อย ขับปัสสาวะ |
โกงกางใบเล็ก |
Rhizophora apiculata Blume |
RHIZOPHORACEAE |
แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน แก้บิดเรื้อรัง ห้ามเลือด แก้อาการฟกซ้ำ น้ำเหลืองเสีย ช่วยในการห้ามเลือด |
โกงกางใบใหญ่ |
Rhizophora mucronata Lam. |
RHIZOPHORACEAE |
แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน แก้บิดเรื้อรัง ห้ามเลือด แก้อาหารฟกช้ำ น้ำเหลืองเสีย ใบอ่อนช่วยในการห้ามเลือด ป้องกันเชื้อโรค แก้ไข้ |
ขลู่ |
Pluchea indica (L.) Less. |
ASTERACEAE |
แก้โรคนิ่วในไต บรรเทาโรคเบาหวาน ลดไขมันในเส้นเลือด แก้อาการปวดเมื่อย ขับระดูขาว แก้แผลอักเสบ รักษาอาการบิด ขับเหงื่อ ช่วยบรรเทาโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ |
แคทะเล |
Dolichandrone spathacea (L. f.) K. Schum. |
BIGNONIACEAE |
ขับพยาธิในเด็ก |
โคลงเคลงขน |
Melastoma saigonense (Kuntse) Merr. |
MELASTOMATACEAE |
เป็นยาขับเลือด รักษาอาการตามในปากและแก้ท้องร่วง รักษาฝี เกลื้อน |
จาก |
Nypa fruticans Wurmb |
ARECACEAE |
รักษาอาการนิ่วในไต ขับหินปูน รักษาโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ แก้เมาเหล้า เมาคลื่น แก้โรคเบาหวาน รักษาโรคหอบ สมานริดสีดวงทวาร ขับเสมหะ |
จิกทะเล |
Barringtonia asiatica (L.) Kurz |
LECYTHIDACEAE |
แก้ไอ หืด ท้องเสีย จุกเสียดแน่นท้อง แก้พิษงู แก้โรคปวดตามข้อ |
ช้าเลือด |
Premna serratifolia L. |
LAMIACEAE |
แก้พยาธิ (แก้เดือน) แก้กล่อน (ปวดเมื่อย) แก้เส้นตึงเป็นเถาดาน |
ตะบูนขาว |
Xylocarpus granatum J. Koenig |
MELIACEAE |
รักษาอาการท้องเสีย เป็นบิด รักษาแผลภายใน แก้โรคอหิวาต์ อาเจียนเป็นเลือด แผลสด เป็นหนอง แผลบวมฟกช้ำ แก้ไอ |
ตะบูนดำ |
Xylocarpus moluccensis (Lam.) M. Roem. |
MELIACEAE |
รักษาอาการท้องเสีย เป็นบิด รักษาแผลภายใน สมานแผลสด เป็นหนอง แผลบวมฟกช้ำ |
ตาตุ่มทะเล |
Excoecaria agallocha L. |
EUPHORBIACEAE |
รักษาโรคโลน โรคท้องผูก สังคัง โรคเรื้อน ช่วยในการขับลม ขับเสมหะริดสีดวงทวาร ช่วยรักษาอาการชัก ตัวเกร็ง มือเกร็ง(ลมบ้าหมู) แก้บิด แก้คัน |
ตีนเป็ดทะเล |
Cerbera odollam Gaertn. |
APOCYNACEAE |
รักษาอาการปวดเมื่อยตามข้อและกล้ามเนื้อ รักษาอาการของโรคตาปลา รักษาอาการของโรคริดสีดวงทวาร รักษาหิด บรรเทาโรคนิ่ว |
ถอบแถบน้ำ |
Derris trifoliata Lour. |
FABACEAE |
แก้อาการเกร็งของกล้ามเนื้อ ปวดตามข้อ แก้ไข้ ริดสีดวงทวาร เป็นยาระบายแก้พิษตานซาง ขับเสมหะ เป็นยาแก้ไข้ |
น้ำนอง |
Brownlowia tersa (L.) Kosterm. |
MALVACEAE |
บรรเทาอาการปวดหัวปวดท้อง รักษาโรคไข้หวัด รักษาไข้มาลาเรีย รักษาอาการไอ หอบ |
ปรงทะเล |
Acrostichum aureum L. |
PTERIDACEAE |
แก้พิษยางไม้เข้าตา บรรเทาอาการฟกช้ำ อาการปวดบวมของกล้ามเนื้อ แก้เริมหรืองูสวัด |
ปอทะเล |
Hibiscus tiliaceus L. |
MALVACEAE |
แก้ไอ หลอดลมอักเสบ แก้หูอักเสบ แก้ไข้ทับระดู เจ็บในหู รักษาแผลสดและแผลเรื้อรัง ขับปัสสาวะ |
เป้งทะเล |
Phoenix paludosa Roxb. |
ARECACEAE |
แก้ลมป่วงลมปาง (อาหารเป็นพิษ) อาการท้องอืดท้องเฟ้อ รักษาอาการอหิวาต์ แก้เม็ดผื่นคัน ถอนพิษไข่ แก้หัด บำรุงน้ำนมของหญิงเพิ่งคลอด |
โปรงขาว |
Ceriops decandra (Griff.) W. Theob. |
RHIZOPHORACEAE |
รักษาแผลสด ห้ามเลือด แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน บิด |
โปรงแดง |
Ceriops tagal (Perr.) C. B. Rob. |
RHIZOPHORACEAE |
ห้ามเลือด รักษาแผลสด แก้ท้องร่วง คลื่นเหียน อาเจียน โรคบิด รักษางูสวัด เริม แก้น้ำกัดเท้า แผลพุพอง |
ผักบุ้งทะเล |
Ipomoea pes-caprae (L.) R. Br. |
CONVOLVULACEAE |
แก้พิษจากแมงกะพรุนไฟ แก้โรคผิวหนังเรื้อรัง |
ลำเท็ง |
Stenochlaena palustris (Burm. f.) Bedd. |
BLECHNACEAE |
รักษาอาการบวมของกล้ามเนื้อและแผลฟกช้ำ รักษาอาการอัมพาต แก้นิ่ว |
ลำพูทะเล |
Sonneratia alba Sm. |
LYTHRACEAE |
แก้ปวด บวม เคล็ดขัดยอก ขับพยาธิ ขับเสมหะ แก้ท้องผูก |
ลำแพน |
Sonneratia ovata Backer |
LYTHRACEAE |
แก้ปวด บวม เคล็ดขัดยอก ขับพยาธิ ขับเสมหะ แก้ท้องผูก ห้ามเลือด |
ลำแพนหิน |
Sonneratia griffithii Kurz |
LYTHRACEAE |
ช่วยป้องกันยุงลาย |
สำมะง่า |
Volkameria inermis L. |
LAMIACEAE |
แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน แก้ไข้ ตับอักเสบ ตับโต ม้ามโต ขับน้ำเหลืองเสียให้ผู้ป่วยกามโรค แก้ไขข้ออักเสบ แก้ท้องอืด แน่นท้อง แก้บวม แก้หนอง แก้บิด แก้อาหารเป็นพิษที่ทำให้ปวดท้อง |
แสมขาว |
Avicennia alba Blume |
ACANTHACEAE |
แก้ท้องร่วง แก้กษัย ช่วยสมานแผลในปาก แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิดโดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเล เป็นยาขับเลือดเสียของสตรี |
แสมดำ |
Avicennia officinalis L. |
ACANTHACEAE |
แก้ท้องร่วง สมานแผนในปาก ขับลม ขับปัสสาวะ แก้กษัย แก้หืด ริดสีดวง ปวดท้อง อาเจียน แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิด โดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเลทุกชนิด ขับโลหิตเสียของสตรี |
แสมทะเล |
Avicennia marina (Forssk.) Vierh |
ACANTHACEAE |
แก้ท้องร่วง สมานแผนในปาก แก้พิษจากสัตว์น้ำทุกชนิด โดยเฉพาะปลามีพิษจากทะเลทุกชนิด |
หงอนไก่ทะเล |
Heritiera littoralis Aiton |
MALVACEAE |
แก้บิด แก้ท้องเสีย แก้รำมะนาด (เลือดออกตามไรฟัน) ปากอักเสบ รักษาเหงือก |
หยีน้ำ |
Millettia pinnata (L.) Panigrahi |
FABACEAE |
แก้ปวดฟัน รักษาแผลในปาก แก้รำมะนาด (เลือดออกตามไรฟัน) แก้ไข้ โรคขาดสารอาหารในเด็ก แก้หิดด้าน รักษาโรคผิวหนัง |
หลุมพอทะเล |
Intsia bijuga (Colebr.) Kuntze |
FABACEAE |
กินแก้ลม จุกเสียด แน่นท้อง |
หวายลิง |
Flagellaria indica L. |
FLAGELLARIACEAE |
แก้โรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ แก้พยาธิ แก้ไข้ดีซ่าน ใช้เป็นยาเบื่อ ลดไข้ ไข้กาฬ(แผลกดทับ) รักษาถุงน้ำดีและโลหิต |
หัวร้อยรู |
Hydnophytum formicarum Jack |
RUBIACEAE |
หัวบำรุงหัวใจ ขับชีพจร ขับพยาธิ แก้พิษในข้อในกระดูก แก้พิษประดง แก้ข้อเข่าข้อเท้าบวม รักษาโรคปอด รักษามะเร็ง โรคกระดูก มีอาการเจ็บปวด กระดูกเปราะ ผิวหนังเป็นจ้ำผื่น ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ แก้พิษอักเสบ ช้ำบวม แก้พิษไข้ ไข้กาฬ ประดงผื่นคัน น้ำเหลืองเสีย |
เหงือกปลาหมอดอกขาว |
Acanthus ebracteatus Vahl |
ACANTHACEAE |
แก้อาการเหน็บชา อัมพาต ปวดเมื่อย ปวดฟัน แก้หืด แก้ไอ ขับเสมหะ เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ฝี ขับโลหิต ขับน้ำเหลืองเสีย แก้ท้องเฟ้อ แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย |
เหงือกปลาหมอดอกม่วง |
Acanthus ilicifolius L. |
ACANTHACEAE |
แก้อาการเหน็บชา ริดสีดวง มะเร็ง อัมพาต ปวดเมื่อย ปวดฟัน แก้หืด แก้ไอ แก้คัน ขับเสมหะ เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ฝี แก้ท้องเฟ้อ ขับโลหิต ขับน้ำเหลืองเสีย แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย แก้โรคผิวหนัง |
อ้างอิง:
กองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน. (2563). พันธุ์ไม้ป่าชายเลน. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด, กรุงเทพฯ.
เต็ม สมิตินันทน์. (2557). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม). สำนักหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช. กรุงเทพฯ
ฝ่ายเทคโนโลยีและถ่ายทอดองค์ความรู้ ส่วนวิจัยและถ่ายทอดเทคโนโลยีทรัพยากรป่าชายเลน สำนักอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. (2560). ภูมิปัญญาพืชสมุนไพรจากป่าชายเลน. บริษัท บอร์น ทู บี พับลิชชิ่ง จำกัด. สมุทรสาคร.