ป่าชายเลนเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญและมีคุณค่าอย่างยิ่ง เป็นที่รวมของสิ่งมีชีวิตนานาประเภท โดยเฉพาะ “พืชในป่าชายเลน” ซึ่งมีความหลากหลายชนิดและมีความสมบูรณ์สูง ชุมชนที่อาศัยอยู่ในบริเวณพื้นที่ป่าชายเลนและพื้นที่ชายฝั่งมีวิถีชีวิตและวัฒนธรรมการดำรงชีพที่สัมพันธ์เชื่อมโยงอย่างใกล้ชิดกับป่าชายเลน ได้อาศัยพืชป่าชายเลนในการดำรงชีวิตมาช้านาน กล่าวได้ว่า “ป่าชายเลนนั้นเปรียบเสมือนอู่ข้าวอู่น้ำของชุมชน”
การรวบรวมภูมิปัญญาในการใช้พืชป่าชายเลนมาเป็นอาหารของชุมชนท้องถิ่น กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง โดยกองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน ส่วนส่งเสริมและพัฒนาทรัพยากรป่าชายเลน ได้รวบรวม “ชนิดพืชป่าชายเลน” ที่ชุมชนชายฝั่งและพื้นที่ใกล้เคียงนำส่วนต่างๆ มาประกอบอาหาร ทั้งคาว หวาน รวมทั้งเครื่องดื่มต่างๆ พบว่า พืชป่าชายเลนที่ชุมชนนำมาใช้ประกอบอาหาร มีจำนวน 20 ชนิด ได้แก่ กระแตไต่ไม้ โกงกางใบใหญ่ ขลู่ จาก ชะคราม ถอบแถบน้ำ ถั่วขาว ปรงทะเล ปรงหนู เป้งทะเล ผักเบี้ยทะเล ผักหวานทะเล พังกาหัวสุมดอกแดง ลำเท็ง ลำพู ลำแพน ส้มหลากลม (เถาคัน,เขาคัน) สาหร่ายทะเล แสมขาว และเหงือกปลาหมอดอกม่วง โดยสามารถนำมาทำเมนูอาหารและเครื่องดื่มต่างๆ ได้ถึง 76 เมนู
พืชป่าชายเลน |
ชื่อวิทยาศาสตร์ |
เมนูอาหาร |
ส่วนที่นำ |
---|---|---|---|
กระแตไต่ไม้ |
Drynaria quercifolia (L.) Sm. |
ข้าวยำสมุนไพรป่าชายเลน |
ใบ |
โกงกางใบใหญ่ |
Rhizophora mucronata Lam. |
น้ำพริกผักป่าชายเลน |
ใบอ่อน |
เทมปุระป่าชายเลน |
ใบ |
||
ขลู่ |
Pluchea indica (L.) Less. |
ยำกุ้งแห้งใบขลู่ |
ใบอ่อน |
ยำขลู่กุ้งสด |
ใบอ่อน |
||
นํ้าพริกกุ้งสดสับยอดขลู่ |
ใบอ่อน |
||
แกงส้มใบขลู่ชุบไข่ทอด |
ใบอ่อน |
||
ปลาหมึกยัดไส้ใบขลู่ |
ใบ |
||
เต้าฮวยใบขลู่ |
ใบ |
||
ชานมใบขลู่ |
ใบ (ตากแห้ง) |
||
วุ้นชาใบขลู่ |
ใบ (ตากแห้ง) |
||
ข้าวเกรียบใบขลู่ |
ใบ |
||
จาก |
Nypa fruticans Wurmb |
ส้มตำลูกจาก |
เนื้อลูกจาก |
แกงคั่วเนื้อหัวจากอ่อน |
หัวจากอ่อน |
||
นกจากแกล้มขนมจีน |
ก้านเกสรตัวเมีย |
||
ยำนกจาก |
ก้านเกสรตัวเมีย |
||
แกงกะทิแกนจากอ่อน |
แกนจากอ่อน |
||
แกงบวดลูกจาก |
ลูกจาก |
||
ลูกจากลอยแก้ว |
ลูกจาก |
||
ลูกจากเชื่อม |
ลูกจาก |
||
ชะคราม |
Suaeda maritima (L.) Dumort. |
แกงส้มกุ้งยอดชะคราม |
ยอดอ่อน |
แกงกะทิใบชะคราม |
ใบอ่อน |
||
ยำยอดชะครามกุ้งสด |
ยอดอ่อน |
||
ไข่เจียวชะคราม |
ใบอ่อน |
||
ใบชะครามชุบแป้งทอด |
ใบ |
||
น้ำพริกกุ้งชะคราม |
ยอดอ่อน |
||
น้ำพริกถั่วชะคราม |
ใบ |
||
น้ำพริกหวานชะครามลวก |
ใบ |
||
ห่อหมกใบชะคราม |
ใบ |
||
ชะครามลอยแก้ว |
ยอดอ่อน |
||
ชะครามสามรส |
ใบ |
||
พายชะครามอบชีส |
ใบ |
||
น้ำชะคราม |
ใบ |
||
ถอบแถบน้ำ |
Derris trifoliata Lour. |
ต้มกะทิสาวดำ |
ยอดอ่อน |
น้ำพริกกุ้งสดสับสาวดำ |
ยอดอ่อน |
||
ถั่วขาว |
Bruguiera cylindrica (L.) Blume |
แกงบวดถั่วขาว |
ฝัก |
ฝักถั่วขาวเชื่อม |
ฝัก |
||
ยำฝักโร๊ย (ถั่วขาว) |
ฝัก |
||
ปรงทะเล |
Acrostichum aureum L. |
แกงส้มกุ้งยอดอ่อนปรงทะเล |
ยอดอ่อน |
น้ำพริกมะพร้าวคั่วยอดปรง |
ยอดอ่อน |
||
ปรงหนู |
Acrostichum speciosum Willd. |
แกงส้มปรงหนู (ปีใหญ่) กุ้ง |
ยอดอ่อน |
เป้งทะเล |
Phoenix paludosa Roxb. |
แกงกะทิหยวกเป้งกุ้งสด |
หยวก |
แกงส้มหยวกเป้งกุ้ง |
หยวก |
||
น้ำพริกหวานหยวกเป้งลวก |
หยวก |
||
ยำหยวกเป้งกุ้งสด |
หยวก |
||
ผักเบี้ยทะเล |
Sesuvium portulacastrum (L.) L. |
คุกกี้เนยสดผักเบี้ย |
ใบ, ลำต้น |
พายผักเบี้ยอบชีส |
ใบ, ลำต้น |
||
ผักหวานทะเล |
Colubrina asiatica |
ต้มกะทิผักหวานทะเลกุ้งสด |
ยอดอ่อน |
พังกาหัวสุมดอกแดง |
Bruguiera gymnorrhiza (L.) Savigny. |
ขนมต้มฝักพังกาหัวสุมดอกแดง |
ฝัก |
ข้าวเหนียวนั่งห้างฝักพังกาหัวสุมดอกแดง |
ฝัก |
||
ขนมปังไส้พังกาหัวสุมดอกแดงกวน |
ฝัก |
||
พังกาหัวสุมดอกแดงเชื่อม |
ฝัก |
||
ลำเท็ง |
Stenochlaena palustris (Burm. f.) Bedd. |
แกงเลียงลำเท็งกุ้งสด |
ใบ |
ต้มส้มยอดลำเท็งปลาย่าง |
ยอดอ่อน |
||
ยอดลำเท็งผัดน้ำมันหอย |
ยอดอ่อน |
||
ลำพู |
Sonneratia caseolaris (L.) Engl. |
น้ำพริกกุ้งสดสับยอดลำพู |
ดอกอ่อน, |
ลำแพน |
Sonneratia ovata Backer |
โป๊ะแตกลำแพน |
ผล |
น้ำพริกลำแพน |
ผล |
||
ส้มตำลำแพน |
ผล |
||
น้ำพริกเผาลำแพน |
ผล |
||
น้ำลูกลำแพน |
ผล |
||
น้ำลูกลำแพนปั่น |
ผล |
||
ลำแพนกวน |
ผล |
||
ลำแพนแก้ว |
ผล |
||
ส้มหลากลม (เถาคัน,เขาคัน) |
Cayratia trifolia (L.) Domin |
ต้มส้มปลาทูลูกหลากลม (เถาคัน) |
ผล |
แกงส้มปลานิลกับยอดอ่อนส้มหลากลม (เถาคัน) |
ยอดอ่อน, ผล |
||
นํ้าพริกโจรลูกเถาคัน |
ผล |
||
แกงส้มลูกเขาคัน |
ผล |
||
ลูกเขาคันกวน |
ผล |
||
แยมลูกเขาคัน |
ผล |
||
สาหร่ายสาย |
Caulerpa racemosa var. corynephora |
นํ้าพริกลาโต๊ด |
ทุกส่วน |
แสมขาว |
Avicennia alba Blume |
ขนมเม็ดแสม |
ผล |
ขนมลูกแสม |
ผล |
||
ขนมลูกชุบเม็ดแสม |
ผล |
||
เหงือกปลาหมอดอกม่วง |
Acanthus ilicifolius L. |
ยำกรุบกรอบดอกเหงือกปลาหมอ |
ดอก |
ข้าวเกรียบเหงือกปลาหมอ |
ใบ |
||
เหงือกปลาหมอดอกม่วงชุบแป้งทอด |
ดอก |
การรวบรวมข้อมูล “ภูมิปัญญาเมนูอาหารจากพืชป่าชายเลน” นี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อรักษาภูมิปัญญาท้องถิ่นไว้ไม่ให้สูญหาย รวมทั้งผู้ที่สนใจสามารถนำข้อมูลไปใช้ประกอบอาหารจากพืชป่าชายเลนได้จริง ทั้งยังสามารถนำองค์ความรู้เพื่อใช้เป็นฐานในการพัฒนาต่อยอดด้านการใช้ประโยชน์จากพืชป่าชายเลนให้เกิดประสิทธิภาพ เกิดคุณค่าเพิ่ม นอกจากนี้ยังเป็นการกระตุ้นให้ทุกภาคส่วนเห็นถึงความสำคัญและคุณค่าของป่าชายเลน มีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ป่าชายเลนให้คงความสมบูรณ์ ให้ป่าชายเลนสามารถเอื้อประโยชน์ทั้งทางตรงและทางอ้อมแก่พี่น้องประชาชนและประเทศตลอดไป
ตัวอย่างพืชอาหารจากป่าชายเลน
ใบโกงกางชุบแป้งทอดหน้ากุ้ง
ไข่เจียวชะคราม
ขนมจาก
ลูกจากลอยแก้ว
ชาใบขลู่
ขนมหวานจากพืชป่าชายเลน (ลูกแสม, ลำแพน)
อ้างอิง:
กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. (2564). ภูมิปัญญาเมนูอาหารจากพืชป่าชายเลน. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. กรุงเทพฯ. 120 หน้า
กองอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน. (2563). พันธุ์ไม้ป่าชายเลน. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด, กรุงเทพฯ.
เต็ม สมิตินันทน์. (2557). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม). สำนักหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช. กรุงเทพฯ