วงศ์  Alpheidae

ชื่อสามัญ  Snapping Shrimp

กุ้งดีดขันมีอยู่หลายชนิดด้วยกัน แต่สกุลที่พบมากที่สุดคือ สกุล Alpheus sp. พบกุ้งดีดขันชนิดนี้ในประเทศไทยจำนวน 35 ชนิด ในจำนวนนี้พบในอ่าวไทย 8 ชนิด ในอันดามันจำนวน 5 ชนิด และอาศัยอยู่ทั้งอ่าวไทยและอันดามันอีก 22 ชนิด กุ้งดีดขันที่พบได้บ่อย เช่น  Alpheus sublucanus ,Alpheus deuteropus,  Alpheus euphrosyne และ Alpheus malabaricus เป็นต้น

รูปร่างและลักษณะของกุ้งดีดขัน

กุ้งดีดขันจัดเป็นสัตว์จำพวกกุ้งขนาดเล็ก ยาวตั้งแต่ 5-10 เซนติเมตร มีลำตัวใส ส่วนหัวมีขนาดใหญ่เรียวเล็กลงไปถึงหาง นัยน์ตาเล็กและมีหนวดยาว ขาเดินคู่แรกเป็นก้ามหนีบ โดยก้ามหนีบข้างขวาจะมีขนาดใหญ่กว่าข้างซ้าย ขาเดินของกุ้งดีดขันจะมีสีแดงอมส้ม ซึ่งมีจำนวน 5 คู่

ที่มาของคำว่ากุ้งดีดขัน

กุ้งดีดขันสามารถงับก้ามทำให้เกิดเสียงดัง “ป๊อก..ป๊อก” ซึ่งเป็นอาการที่กุ้งทำขึ้นเพื่อข่มขวัญให้ศัตรูตกใจ ล่าเหยื่อและขับไล่ศัตรู เมื่อมีการนำกุ้งชนิดนี้มาใส่ไว้ในขัน แล้วใช้ก้านไม้เล็กๆ แหย่บริเวณก้ามหนีบ กุ้งจะใช้ก้ามหนีบขบกันทำให้เกิดเป็นเสียงดังกล่าว และนี่คือที่มาของชื่อ กุ้งดีดขัน ซึ่งชื่อเรียกนี้อาจจะแตกต่างกันบ้างในแต่ละพื้นที่ เช่น กุ้งดีดขันที่พบในบริเวณทะเลสาบสงขลาชาวบ้านจะเรียกกันว่า “กุ้งยิง” บางที่ก็เรียกกันว่า “กุ้งกระเต๊าะ” อย่างไรก็ตามคนส่วนใหญ่ก็รู้จักกุ้งชนิดนี้เป็นอย่างดีในนามว่า กุ้งดีดขัน นั่นเอง

แหล่งที่อยู่อาศัย

โดยทั่วไปกุ้งดีดขันจะเป็นสัตว์ที่อาศัยอยู่ในบริเวณที่ได้รับอิทธิพลจากน้ำทะเล โดยจะขุดรูค่อนข้างลึกลงไปถึงระดับน้ำกร่อย เพื่อป้องกันความร้อนจากแสงอาทิตย์ ส่วนมากจะพบในบริเวณป่าชายเลน ที่มีลักษณะเป็นแอ่งและมีน้ำท่วมขังเป็นบางเวลาหรือตามโพรงรากไม้ ในประเทศไทยพบว่ามีกุ้งดีดขันอาศัยอยู่ในน้ำจืดเพียงชนิดเดียวคือ Alpheus microrhynchus ซึ่งพบในแม่น้ำเจ้าพระยาและในคลองที่ติดกับแม่น้ำ

พฤติกรรมการกินอาหาร

กุ้งดีดขันสร้างเสียงที่ดังจากก้ามในการล่าเหยื่อ ด้วยการสร้างแรงดันน้ำราวๆ 80 กิโลปาสคาล ในรัศมี 4 เซนติเมตร ซึ่งมีความรุนแรงพอที่จะทำให้ปลาตัวเล็กๆ ช็อคตายได้ เสียงจากก้ามของกุ้งดีดขันมีความดังถึง 218 เดซิเบล/ไมโครปาสคาล/เมตร เมื่อเทียบเสียงของน้ำตกไนแองการ่าซึ่งดังเพียง 90 เดซิเบล เสียงในโรงงานอุตสาหกรรมดัง 80 เดซิเบล เสียงพูดคุยปกติดัง 30 เดซิเบล

กุ้งดีดขันจะกินอินทรีย์สารและสัตว์ขนาดเล็กเป็นอาหาร โดยขุดรูแล้วอาศัยอยู่ข้างในจากนั้นก็จะคอยดักจับเหยื่อ เช่น พวกไส้เดือนทะเล ความพิเศษของกุ้งดีดขันที่น่าสนใจคือ กุ้งดีดขันสามารถสร้างเสียงดังที่เกิดจากก้ามในการล่าเหยื่อด้วยการสร้างแรงดันน้ำซึ่งมีความรุนแรงพอที่จะทำให้ปลาหรือสัตว์น้ำขนาดเล็กช็อคตายได้

ความสำคัญและการใช้ประโยชน์

ในแง่ของการประมงนิยมนำกุ้งดีดขันมารับประทาน และนำมาเป็นเหยื่อสำหรับการตกปลา ในประเทศไทยพบว่ามีการซื้อขายกุ้งดีดขันเพื่อมาเลี้ยงเป็นกุ้งสวยงามในตู้ประดับตามบ้าน นอกจากนี้ กุ้งดีดขันถือเป็นตัวบ่งชี้ถึงความอุดมสมบูรณ์ที่ดีของธรรมชาติอีกด้วย